Wist je dat gewesten een volksraadpleging (een niet-bindend referendum) kunnen organiseren? Brussel heeft deze mogelijkheid nog niet in de praktijk omgezet, dus in 2021 deed Agora een voorstel voor een Brusselse volksraadpleging. Dat voorstel wacht sindsdien op behandeling. In februari 2024 dienden enkele meerderheidspartijen ook een voorstel in over volksraadplegingen. Het parlement startte een werkgroep over de partijgrenzen heen waar Agora aan deelnam. 💪 Dankzij Agora's inzet zullen Brusselse volksraadplegingen toegankelijker en efficiënter zijn dan wat de meerderheidspartijen initieel voorstelden.
In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bestaan er naast verkiezingen momenteel twee manieren om als burger je stem te laten horen in het Parlement. Het petitierecht bestond al langer. De ‘gemengde’ overlegcommissies bestaan sinds 2019. Sinds de zesde staatshervorming is het mogelijk voor gewesten om een volksraadpleging (een niet-bindend referendum) te organiseren. Wallonië heeft deze mogelijkheid in een decreet omgezet. Brussel en Vlaanderen nog niet. Daarom formuleerde Agora in 2021 al een voorstel van bijzondere ordonnantie voor een Brusselse volksraadpleging.
Lees hier meer over Agora's voorstel van bijzondere ordonnantie voor een Brusselse volksraadpleging
Agora stelde een volksraadpleging voor waarin elementen uit de deliberatieve, directe en representatieve democratie samenkomen. In Agora’s voorstel kiest een uitgelote permanente burgerraad (deliberatieve democratie) welke vraag wordt voorgelegd aan de bevolking. Het Parlement bekrachtigt die keuze (representatieve democratie). De bevolking spreekt zich uit middels een stemming (directe democratie), die dan weer wordt gevalideerd door het Parlement. De mogelijkheid tot gewestelijke volksraadpleging zoals goedgekeurd in de zesde staatshervorming is jammer genoeg beperkt tot een raadgevende functie waardoor wetgevende impact enkel kan na validering door het Parlement.
Op 19 februari 2024 kwamen enkele meerderheidspartijen (PS, Groen, Ecolo, Vooruit, DéFI) met een voorstel van bijzondere ordonnantie voor een volksraadpleging. Het parlement besloot vervolgens hierover een werkgroep op te starten. Over de partijgrenzen heen hebben we een compromis gezocht over de manier waarop ‘het volk’ geraadpleegd moet worden. Op 25 maart 2024 stemde de commissie Financiën en Algemene Zaken van het Brussels Parlement over het resultaat van de werkgroep. De – herwerkte – ordonnantie wordt op 19 april gestemd tijdens de plenaire vergadering van het Brussels parlement.
Agora had een hele reeks amendementen ingediend op het voorstel van de meerderheidspartijen. Volgens Agora is meerstemmige en heldere informatie van groot belang zodat stemmers geïnformeerd kunnen kiezen en het debat niet wordt gekaapt door de luidst roepende politici. We hadden ook meerkeuzevragen voorgesteld, zodat men een voorkeur kan uitdrukken in plaats van een ja-nee vraag beantwoorden: een preferendum in plaats van een referendum. Daarnaast is het belangrijk om het proces simpel te houden. Agora pleit er bovendien voor om burgers in heel het traject van volksraadplegingen te betrekken, en dus niet alleen in het stemhokje.
DANKZIJ AGORA
wordt de procedure voor volksraadplegingen inclusiever:
We voegden een bepaling in dat de vermeldingen in de ordonnantie voor alle genderidentiteiten gelden – ook wanneer die vermeldingen met mannelijke persoonlijke voornaamwoorden beschreven zijn.
Vb.: als er staat ‘de stemgerechtigde vult het document in […] hij mag vervolgens […]” dan is dat ook van toepassing voor zij/hen.
Het aantal handtekeningen dat nodig is om een volksraadpleging te initiëren is gedaald van 15.000 naar 12.500.
Voor Agora had die drempel nog lager gemogen: in een amendement op het voorstel van de meerderheidspartijen stelde Agora 10.000 voor en in ons eigen voorstel stelden we de drempel van 1000 bewoners voor maar met een strengere filter erachter (een permanente burgerraad). Agora had ook voorgesteld het parlementair initiatief af te schaffen omdat een handtekening van een parlementslid niet meer waard zou mogen zijn dan van een burger. In dit voorstel moesten parlementsleden dus ook 12.500 handtekeningen verzamelen maar daar was weinig animo voor. Wel werd de drempel van 50 % van de parlementsleden opgetrokken naar 60% zodat meerderheidspartijen de oppositie nodig hebben om een volksraadpleging op te starten.
Het percentage stemgerechtigden dat moet deelnemen opdat de resultaten worden geteld en publiek gemaakt, daalde van 15% naar 12%.
Voor Agora was een minimum aantal deelnemers niet nodig – de uiteindelijk afgeklopte 12% is een compromis.
wordt de vraagstelling bij volksraadplegingen genuanceerder:
Agora had gevraagd om meerkeuzevragen mogelijk te maken in plaats van binaire ja/nee vragen. Dat verzoek is afgewezen maar nu bestaat er wel de mogelijkheid om subvragen te gebruiken.
worden burgers die een volksraadpleging willen trekken beter begeleid:
De ‘ja’ en ‘nee’ comités kunnen rekenen op (organisatorische, juridische, administratieve…) ondersteuning van de diensten van het Parlement. Deze ondersteuning is noodzakelijk gezien de zwaarte van de organisatorische regelingen en de verantwoordelijkheden, met inbegrip van strafrechtelijke verantwoordelijkheden, die op deze commissies rusten.
zullen politieke partijen de ja/nee-campagnes niet financieel mogen steunen:
In de oorspronkelijke tekst konden partijen in het Brussels Parlement tot 10% van hun parlementaire dotatie investeren in ja/nee-campagnes. De huidige tekst schrapt die mogelijkheid.
zal dit model van volksraadpleging vier jaar na inwerkingtreding worden geëvalueerd:
Dat punt is ook erg belangrijk, want in Wallonië bestaat het decreet rond volksraadplegingen al jaren, maar wordt het niet gebruikt.
Drie van de sleutelamendementen van Agora zijn nog niet aangenomen - ongetwijfeld lopen ze te ver voor op de andere partijen als het gaat om participatieve democratie. Het gaat hier over het idee dat…
Een overlegcommissie een volksraadpleging kan voorstellen.
Een uitgelote burgerraad de verzoeken tot volksraadplegingen onderzoekt.
Een uitgeloot burgerpanel de informatiebrochure opstelt.
"Dit is maar een eerste stap om de Brusselaars meer te betrekken bij de beleidskeuzes. We blijven ervoor pleiten dat er meer burgerberaad – voorafgaand aan en als omkadering van – moet plaatsvinden bij dit soort stemmingen. We blijven kritisch maar juichen deze stap ook toe. Deze resolutie zorgt voor een stap vooruit naar een gewest met een meer actieve en participatieve democratie" –– Pepijn Kennis
LEXICON
Wat is een staatshervorming?
In België beschrijft het woord ‘staatshervorming’ het proces waarbij, door opeenvolgende grondwetswijzigingen, de unitaire Belgische staat van 1830 is geëvolueerd naar een federale staat met drie gewesten en drie gemeenschappen, met elk hun autonome bevoegdheden. Elke opvolgende staatshervorming sleutelde vooral aan deze bevoegdheidsverdeling.
Wat is een volksraadpleging?
Bij een volksraadpleging kunnen stemgerechtigden (= mensen die mogen stemmen) direct worden geraadpleegd over een bepaalde kwestie. Ze gaan dus stemmen om te antwoorden op een vraag. Het is zoals een referendum, maar zonder dat het resultaat bindend is.
Wat is een referendum en hoe verschilt het van een volksraadpleging?
Een referendum is bindend en heeft dezelfde waarde als een stemming in een parlement (= de regering moet het resultaat van het referendum uitvoeren). Een volksraadpleging is niet-bindend. Je kunt een volksraadpleging beschouwen als een ‘advies’ dat ‘het volk’ formuleert over een vraag die haar gesteld wordt.
Wat is een amendement?
Een amendement is een voorstel om een tekst te wijzigen, vooraleer de tekst te stemmen.
Wat is een ordonnantie?
Een ordonnantie is een 'Brusselse wet'.
Wat is een gemengde overlegcommissie?
Bij gemengde overlegcommissies komen parlementsleden en gelote burgers samen over een specifiek thema (zoals, bijvoorbeeld, de uitrol van 5G). Meer informatie over gemengde overlegcommissies vind je in deze blogpost.