Bij de gewestverkiezingen van 2019 heeft Agora als nieuwe burgerbeweging een zetel binnengehaald. We beloofden de Brusselaars beter te vertegenwoordigen via gelote burgerassemblees en hebben er sindsdien vier georganiseerd. Alles samen werden bijna 220 burgervoorstellen geformuleerd die onze vertegenwoordiger zo getrouw mogelijk vertolkt in het Brussels parlement.
De Brusselse Burgerassemblee werd de praktische uitwerking van Agora's missie: de transformatie van ons representatief politiek systeem tot een inclusieve en gelijkwaardige dialoog. Hoe kunnen we onze democratie nog participatiever maken en ervoor zorgen dat de diversiteit van de bevolking beter weerspiegeld wordt in het bestuur? Om deze vraag te beantwoorden moeten we eerst even terug naar de kern van de zaak.
Gaat het beter met de Brusselse democratie?
Helaas niet. Peiling na peiling groeit het wantrouwen tegenover de representatieve democratie. Ruim 70% van de Brusselaars heeft het gevoel geen inspraak te hebben bij politieke beslissingen.
Is meer participatie dan een oplossing? Jazeker! Meer dan 55% van de Brusselaars wil democratische alternatieven waarbij beslissingen niet uitsluitend in handen zijn van verkozen parlementsleden en traditionele politieke partijen. Meer dan de helft van de Brusselaars wil meer worden betrokken bij het bestuur van het gewest.
Hoe zit het met burgerparticipatie sinds 2019?
Er zijn nog steeds geen burgerassemblees met kracht van wet maar burgers worden wel meer betrokken via een hele hoop initiatieven. Een overzicht:
Eind 2019 lanceert Agora de eerste van haar vier Brusselse Burgerassemblees;
In maart 2020 start de Duitstalige gemeenschap haar Permanente Burgerdialoog;
In april 2021 begint het Brussels parlement met overlegcommissies;
Begin 2022 organiseert de federale regering Een land voor de toekomst: een online consultatie;
Eind 2022 lanceert de Brusselse regering haar Burgerraad voor het Klimaat;
In februari 2023 organiseren zes denktanks (waaronder de G1000) We need to talk: een burgerpanel over de financiering van politieke partijen;
In juni 2023 stimuleert het collectief Cap Démocratie het Waalse parlement om ook te starten met overlegcommissies (de eerste buigt zich over burgeroverleg zelf);
In september 2023 organiseerde federaal minister Zakia Khattabi een gelote Burger-Agora rond rechtvaardige transitie .
Deze lijst beperkt zich tot de belangrijkste vormen van burgerparticipatie, maar er beweegt ook heel wat in gemeentes zoals Gent of Verviers) en in het buitenland. Zo blijft Ierland werken met gelote burgerassemblees en Parijs sinds 2019. In 2021 organiseerde ook de Europese Unie een Conferentie over de toekomst van Europa met 800 willekeurig getrokken deelnemers uit de 27 lidstaten.
Er is dus meer participatie, maar werkt die ook?
Een VUB-ULB studie over burgerparticipatie uit 2023 biedt een grondige analyse en ook de visienota van de nieuwe Brusselse Participatiedienst verzamelt een participatievoorbeelden uit het hoofdstedelijk gewest. Hét probleem is dat alle bovengenoemde initiatieven (met uitzondering van de Brusselse Burgerassemblees) niet meer dan een adviserende rol hebben. De enige garantie voor opvolging van burgervoorstellen is dat parlementairen er op een dag een min of meer beredeneerd antwoord zullen op formuleren.
Wel moeten we meegeven dat de meeste initiatieven de diversiteit van de bevolking beter weerspiegelen dan een parlement. De ervaring leerde dat gewone burgers constructieve en relevante voorstellen (kunnen) doen over complexe en serieuze onderwerpen zoals gezondheid, huisvesting, onderwijs, energie, biodiversiteit, klimaat, de rol van burgers in tijden van crisis en werk.
Voor deelnemers is het ook een praktische vorming in burgerzin die de kloof met de politiek verkleint. Het overleg bleek bijzonder effectief en waardevol. Burgers gingen op zoek naar het algemeen belang en slaagden daar beter in dan politieke partijen die snel polariseren of ideologisch verstrikt raken.
Toch rijzen er enkele belangrijke problemen als we deze participatieprocessen van naderbij bekijken.
Politieke opvolging van burgervoorstellen
Burgers worden meer en meer geconsulteerd maar het belangrijkste probleem is dat hun aanbevelingen vaak niet worden uitgevoerd. Voor sommige initiatieven is het te vroeg om nu al te evalueren, maar voor processen met een iets langere staat van dienst zijn de resultaten teleurstellend en soms zelfs verontrustend.
De Brusselse overlegcommissies bestaan bijvoorbeeld voor 3/4 uit gelote burgers en 1/4 parlementairen. Dit politiek toezicht zou ervoor kunnen zorgen voor een betere opvolging van de voorstellen, maar die is jammer genoeg partijdig en dus bevooroordeeld. De energie die parlementairen erin steken hangt sterk af van het belang dat haar of zijn partij hecht aan bepaalde burgervoorstellen. Vaak worden ze ook gebruikt als ‘democratische garantie’ voor beslissingen die de meerderheid toch al had genomen. Zo zijn sommige burgers ontevreden over de implementatie van het 'Good Move'-plan maar die kregen dan te horen dat een burgerpanel het zo wilde.
Een ander probleem is de tijd die nodig is voor de opvolging van burgervoorstellen. Zo kwam het uitvoeringsrapport over de maatregelen van de eerste burgerraad van de Duitstalige gemeenschap er pas na twee jaar. Zo is het niet verwonderlijk dat participatieprocessen ontmoedigen, ook voor wie zelf had deelgenomen.
Een wildgroei aan initiatieven brengt weinig zoden aan de dijk zonder wetgevende impact. Louter adviserende burgerparticipatie blijft dode letter. De meerwaarde van dergelijke participatie kan dus in vraag gesteld worden, maar we mogen het kind met het badwater niet weggooien.
De keuze van onderwerpen
Burgerassemblees moeten problemen kunnen aanpakken die politieke partijen laten liggen. Net daarom is het van belang dat ze zelf hun agenda kunnen bepalen. Dit gebeurt bij de Brusselse Burgerassemblee door de deelnemers en verder enkel bij de Permanente Burgerdialoog in de Duitstalige gemeenschap. Daar bepaalt een apart orgaan - de Burgerraad - het onderwerp en de vraagstelling. Een overlegcommissie kan er pas komen na 1000 handtekeningen van inwoners, maar hier gaan parlementairen wel de prioriteiten bepalen en de vraagstelling (her)formuleren. Zoals de naam het aangeeft heeft de Brusselse regering voor de Burgerraad voor het klimaat het thema gekozen. Klimaatproblemen zijn uiteraard belangrijk maar een nieuwe burgerorgaan zou eender welk thema moeten kunnen aanpakken.
Het specifieke geval van de overlegcommissies
De overlegcommissies zijn het enige orgaan dat voor een kwart bestaat uit verkozen parlementsleden. Dit is waardevol omdat de politieke wereld zo zelf de voordelen van de overlegdemocratie kan ervaren. Het zorgt voor kruisbestuiving tussen diverse burgers en volksvertegenwoordigers, maar ook voor ongelijkheid. De evaluatie van het ondersteuningscomité onderstreepte dat het retorisch overwicht van doorwinterde politici nefast bleek voor effectieve participatie van mensen zonder politieke ervaring.
Ondanks de goede wil van bepaalde parlementairen trekken zij uiteindelijk aan het langste eind waardoor de kwaliteit van het proces daalt. Agora verwerpt uitwisseling met parlementairen niet maar dan enkel in een louter adviserende rol.
Hieronder een samenvattende tabel van de belangrijkste initiatieven:
Naam | Permanente Burgerdialoog | Brusselse Burgerassemblee | Overlegcommissie | Klimaatraad | Overlegcommissie |
Niveau | Duitstalige gemeenschap | Brussels Gewest | Brussels Gewest | Brussels Gewest | Waals Gewest |
Onderwerp gekozen door… | Burgerraad | Ex-deelnemers | Petitie & verkozenen | Minister | Petitie & verkozenen |
Overleg | zonder verkozenen | zonder verkozenen | met verkozenen | zonder verkozenen | met verkozenen |
Opvolging | advies | beslissend | advies | advies | advies |
En Agora.Brussels in het parlement?
Ons parlementslid is de woordvoerder van de Brusselse Burgerassemblee. Pepijn Kennis vertolkt de burgervoorstellen zo getrouw mogelijk in het Brussels parlement. Naast 88 andere volksvertegenwoordigers en zeker vanuit de oppositie is de impact evenwel beperkt. De balans van de honderden parlementaire tussenkomsten is dan ook gemengd: enkele voorstellen werden geaccepteerd, andere werden geamendeerd en vele zijn overwogen, maar dan vooral omdat ze aansloten bij de politieke lijn van de regerende meerderheid.
Anderzijds lijken de parlementaire geesten wel rijp om na te denken over andere manieren om burgers te vertegenwoordigen. Volgens een CRISP-onderzoek uit maart 2022 was slechts 13% van de 91 ondervraagde Franstalige volksvertegenwoordigers radicaal tegen participatie, 62% was voor en bijna 25% zelfs voor burgerraden met kracht van wet. Het idee om burgers een deel van de macht te geven wint terrein, maar we zijn er nog niet.
De ervaring met gelote Brusselse Burgerassemblees heeft Agora.Brussels geleerd dat het parlement te weinig rekening houdt met burgervoorstellen. Onze democratie is ziek en heeft dringend nood aan meer inspraak. Laat een divers en onafhanekelijk burgerpanel mee beslissen en het algemeen belang primeert sowieso.